بازدید از ” مرده سوزخانه”

شنیدیم در آگرا جائی هست که ساکنین هندوی شهر ، مردگان خود را آورده میسوزانند . بازدید از آنجا جزو برنامه های تور نبود . بعد از ظهر ورودمان هم هیچ برنامه ای پیش بینی نشده بود . رفتیم زیر پوست راهنما که ما را ببرد آنجا . چند نفر دیگر از آقایان هم داوطلب شدند ( خانم ها بهیچ وجه حق ورود به آنجا را نداشتند ) 6 نفری سوار دو عدد توک توک شدیم و رفتیم . محوطه ای بود سوله مانند ، با سقف و بدون دیوار و در کف سیمانی . مناطقی باندازه 5/1 در 5/2 متر مشخص شده بود که در بعضی فقط خاکستر بود . یکی دوجا آتش کمی بود با دو سه قطعه استخوان ، و در دو محل هم دو جسد قرار داشت . در کف ابتدا هیزم فراوانی می گذاشتند ، بعد جسد را روی آنها می خواباندند و بروی بدنش قطعاتی از چوب صندل ( چندل) به بلندی حدود 10 سانت می گذاشتند ، چیزی شبیه خاک اره مرطوب ( احتمالا آغشته با روغن) روی جسد می پاشیدند . و رویش را هیزم فراوان قرار میدادند. بعد برگ نی های خشک را دور تا دور آن قرار میدادند.

کسی که مامور اینکار بود اول خودش را می شست ، بعد لباس سپیدی در دو تکه بالا و پایین به تن می کرد . سپس در ظرفی چند ذغال را آتش میکرد و آن آتش ها را روی یکدسته بزرگ نی خشک که شبیه راکت تنیس کرده بود قرار میداد ، وردی میخواند و تکانش میداد .آتش برگ نی را می سوزاند ، شعله ور می شد بعد این شعله را به برگ نی های دور جسد نزدیک می کرد ، همه گر می گرفتند و هیزم های خشک را می سوزاندند و جسد هم می سوخت .

یک نفر دیگر شغلش این بود که در اواخر کار آتش ها را با چوبی به هم بزند تا همه استخوانها بسوزند . بعد خاکستر سرد شده را به روخانه ای که در همانجا جریان داشت می ریخت .

فقط بستگان ذکور فرد در گذشته حق حضور داشتند و میتوانستند فیلم ( با موبایل) بگیرند . به ما گفته شد حتی با موبایل هم عکس نگیریم . هیچکس گریه و شیون نمی کرد . مردگان مرد بدون لباس و درگذشتگان زن با لباس سفید سوزانده می شوند . در یکجا دیدیم بجای هیزم از تاپاله گاو که بشکل خشت خشک شده بود استفاده شد ، ندانستیم بدلیل فقر بستگان بود یا عامل دیگر . بنظرم برای هر مرده حدود 100 کیلو یا بیشتر هیزم مصرف می شد و با توجه به تعداد جمعیت و آمار بالای مرگ و میر ، این کار ضد محیط زیست و عامل نابودی جنگل میتواند باشد . روی سقف بالای هر محل سوزاندن جسد یک هود مانندی بود که همه به یک کانال و آنهم به یک برج ( شبیه سیلوی سیمان در محل ساختمان های در حال ساخت ما ) منتقل می شد شاید برای جذب دودها و جلوگیری از آلودگی هوا ، اما نزدیک رودخانه بود و باد که دودها را با فشار توی حلق ما و دیگر حاضران فرو می کرد ؟!

در اطراف محل “مرده سوز خانه” ( این اصطلاح را پسرم و به قیاس با “مرده شور خانه” خودمان برای این محل ساخت که بنظرم جالب و درست آمد و چون کسی به ما نگفت اینجا نامش چیست، من هم آنرا بکار برم !!) انبارهای بزرگ هیزم خشک و محلی هم برای شستن جسد و اتاقی هم برای جمع آوری لباس هایش بود . در اطراف هم مجسمه هایی از الهه هایشان. ما دو ساعتی ماندیم و چون همه به ما نگاه میکردند ، آنجا را ترک کردیم . در فاصله دوری ، از مجسمه ها و آتش فروزان یکی از کانون های مرده سوزی چند عکس گرفتیم و به هتل برگشتیم .

آگرا پایتخت زبان ، شعر و فرهنگ پارسی

تیمور که از سمرقند آمد و ایران را گرفت ، به طمع ثروت های هند ، به شمال آنجا لشکر کشید ، آنرا غارت کرد و همراه با کثیری از هنرمندان به سمرقند رفت تا شهر زادگاه خود را آباد سازد .

فرزندانش ابتدا در همه ایران و سپس در خراسان و هرات ، سلسله او را برپا داشتند . تا اینکه مجبور شدند آنجا را نیز رها سازند . لذا به شمال هند رفتند و امپراتوری مغولان مسلمان را در هند پایه گذاشتند .

البته پیش تر ، یعنی از زمان سلطان محمود غزنوی نیز ایرانیان و زبان فارسی به هند رفته بودند ( قرن دهم میلادی)

نواده تیمور ،  بابر ، چهار بار بی نتیجه به هند تاخت تا در بار پنجم موفق شد در آنجا مستقر شود و امپراتوری گورکانیان ( به گویش محلی موگالز ( مغولان Mughals)) را ایجاد کند .

در 1530- همایون بر تخت نشست ولی مجبور به رها کردن سلطنت شد . اکبرشاه گورکانی ، فرزند او ، در 1556 در سن سیزده سالگی شاه شد .

او گروهی دانا را در اطراف خود جمع کرد ( البته 300 زن هم در حرمسرا داشت ) از اینرو ، فرهنگ مدارا را پیشه کرد و ترویج نمود . او خود گرچه مسلمان و طرفدار زبان پارسی بود ، احترام اکثریت هندو را در حکومت خود نهادینه کرد و اگرا را پایتخت خود قرار داد  .

فرزند او ، جهانگیر ، دانشمندی مسلط به زبانهای هندو ، عربی ، ترکی و فارسی بود ، بابانوئی ایرانی بنام نورجهان نیز ازدواج کرد . جانشین او شاه جهان عاشق ساختن ساختمان های بزرگ و نمادهای عظیم بود . او بود که تاج محل را ساخت و قلعه اگرا را گسترش داد . در دوره او و با ادامه سیاست اکبر بزرگ ، امپراتوری گورکانی به اوج خود رسید.

فرزند او اورنگ زیپ که پدر را زندانی و خود جانشین او شد ، مسلمانی متعصب بود که می گفت همه هندوهای امپراتوری من باید مسلمان شوند ، لذا بجای سیاست مدارای پدرانش ، روش تعصب آمیزی در پیش گرفت ، معابد را ویران و تلاش کرد دین خود را برهمه  تحمیل کند .

لذا امپراتوری عظیم مغولان که توسط بابر پایه گذاشته شد ، با هوش و ذکاوت اکبر کبیر تحکیم گشته و با وجود جهانگیر شهره به عدالت شد و با حضور  شاه جهان  و بویژه همسرش بعنوان بزرگترین امپراتوری جهان در عصر خود شناخته گردید ، نمیتوانست با سیاست های غیر عاقلانه و عدم تحمل اورنگ تداوم یابد . بعد از او هیچ کس نتوانست آنرا به گذشته برگرداند . میان بازماندگان جنگ در گرفت و حکومت ضعیف شد ، سپس نادرشاه حمله کرد و آنجا را گرفت (1739در زمان محمد شاه گورکانی) تا سرانجام در 1857 کمپانی هند شرقی ( انگلیس) بساط‌ آنها را برچید.

در سه قرن حکومت آنان ، اگرا پایتخت – کانون زبان و فرهنگ فارسی از جمله معماری ایرانی بود . شاعران بسیاری که از سیاست انقباض فکری صفویه ناخشنود بودند به آنجا رفتند و زبان فارسی چنان در شبه قاره گسترش یافت که تا پیش از آمدن انگلیسی ها زبان رسمی هند بود و کلیه آثار مهم فرهنگی ، مذهبی ، سیاسی ، ادبی ، مکاتبات ، اسناد شخصی و دولتی و احکام قضایی به این زبان نوشته می شد و تاثیر بسیار مهمی نیز بر زبان اردو نهاد .

در همین دوره است که ” سبک هندی ” در ادب پارسی شکل میگیرد و روی زبان و شعر پارسی در کشور ایران نیز تاثیر می گذارد . مهمترین شاعران ایرانی هندی تبار عبارتند از بیدل دهلوی ، امیرخسرو دهلوی و اقبال لاهوری.

بعد از دو روز اقامت در اگرا ، صبح روز ششم ، با اتوبوس از اگرا حرکت کردیم تا در سفری 240 کیلومتری به جیپور ، شهر صورتی در ایالت راجستان برویم که آخرین نقطه سفر و آخرین راس مثلث طلائی یعنی راس غربی آنست.

جیپور – Jaipur

آنرا ” شهر صورتی” ، ” جواهر صورتی ” ، ” بهشت گردشگران ” ، ” شهر پیروزی” ، مرکز غنی فرهنگ و هنر و نمایشگاه میراث و فرهنگ راجستانی نیز می نامند . شهری که همچون موزه عظیمی ، بقایای گذشته طلائی و اشرافیت کهن در آن با دقت نگهداری شده اند .

شهر توسط مهاراجه جی سینگ دوم بنیان گذاشته شد وقتی او به حکومت امبر ( Amber)  رسید (1699) محل حکومت را از تپه های ناهموار و صعب العبور به این نقطه جلگه ای آورد . او که ریاضی دانی عاشق نجوم ، سازنده ای دقیق و دانشمندی شاعر بود ، با مطالعه متون قدیمی هندی و جدید (آلمانی) ، شهری بنا گذاشت که شاید اولین شهر مقاوم در برابر زلزله و طبق نقشه از پیش طراحی شده در هند است .لذا شهر را به افتخار او جی پور نامیده اند . اما رنگ صورتی در و دیوارهای شهر ، بعد ها و به افتخار میزبانی از پرنسس آلبرت نماینده ملکه ویکتوریا و بخاطر استفاده از مصالح سنگ ماسه های سرخ رنگ بوجود آمد .

شهر ، هنوز تحت اداره مهاراجه هاست و مرکزی برای هنر جواهرات و طلا و سنگ های قیمتی ، سفالگری ، حکاکی روی چوب ، سنگ و عاج و همچنین تولید پارچه های چاپی و رنگی . هنر مینیاتور و تولیدات چرمی است که علاوه بر لقب های قبلی ، بهشت خرید کنندگان نیز هست . ده ها جای دیدنی دارد مثل :

هوا محل ، کاخ شهر ، دیوان خاص ، دیوان عام ، مبارک محل جنتر منتر- قلعه آمبر ، آلبرت هال ، چال محل ( کاخ آبی)و……

از این همه ما این چند تا را بازدید کردیم .

1- هوا محل = کاخ بادها

ساختمان سرخ رنگ ، بر خیابان اصلی و 6-5 طبقه ، بشدت زیبا که پنجره های مشبک آن بخش تماشائی آن است . محل اقامت اهل حرم مهاراجه بوده و برای اینکه اهل حرم خیلی دور از اجتماع نباشند و سرگرم هم بشوند ، می آمده اند . پشت این پنجره های سوراخ سوراخ و بدون آنکه دیده شوند مردم و جریان زندگی در شهر را تماشا میکرده اند و از نمایش های خیابانی بهره مند می شده اند.

این بنا در 1799 ساخته شده و امروز نماد جیپور است .

دارای 953 تاقچه و 152 پنجره است و ساختمان هرچه بالاتر می رود پهنایش کاهش می یابد زیرا مهاراجه آنرا شبیه تاج “خدایگان کریشنا” ساخته است . از در پشت آن می شود واردش شد . در آنجا باضافه ، یک موزه از نقاشی ها ، مجسمه ها ، صنایع دستی ، سکه ها و اسلحه نیز هست .

2- کاخ حکومتی city palace – در نزدیکی هوا محل است . محل زیست و کار فرماندار ( مهاراجه) ایالتی . که پرچم دولتی نیز بر بالای گنبد آن قرار دارد . جالب است ، هر وقت مهاراجه در این شهر باشد ، پرچم خاص مهاراجه را نیز بر بالای پرچم دولتی به اهتزار در می آورند تا نشانه حضور او باشد . روزی که ما به دیدن ساختمان رفتیم هر دو پرچم در بالا تکان می خوردند .

در قسمت های قابل بازدید آن ، نمایشگاه لباس ها و نشان ها و عکس های مهاراجه ها را همچون موزه ای به تماشا گذاشته بودند . در کنار اسلحه های قدیمی . و در همان نزدیکی هم هنرمندان آثار نقاشی ، کاریکاتور و مینیاتور خود را عرضه می کردند . بدون وجه ، از بعضی بازدیدکننده ها کاریکاتور می کشیدند . یکجا ، روی دانه برنج ، اسم شما را به انگلیسی حک می کرد و در قابی به شما میفروخت .

مجموعه ای از نوشته های قدیمی و کمیاب ، به زبانهای عربی ، پارسی ، لاتین و سانسکریت هم قابل دیدن بود .

3- جنترمنتر-Jantar mantar یا بقولی ساعت آفتابی و ابزار ستاره شناسی .  مجموعه ای دیدنی ، و برای ما بسیار جدید در محوطه نزدیک کاخ حکومتی است .

برای تعیین ساعت روز ، حرکت آفتاب ، ارتفاع ستارگان ، پیش بینی هوا و غیره . آنها را از مصالح بنائی ( سنگ ) ساخته اند و  برای گردشگران عادی جالب ، جذاب ، غیر قابل باور و شگفت انگیز است . بخصوص که با ما گفتند با دقت دو ثانیه ، زمان را در روز محاسبه و اعلام می کند.

این مجموعه را سوامی جی سینگ دوم که همه عمر مشغول ستاره شناسی بود ساخته و دومین مجموعه ، از 5 مجموعه ستاره شناسی است که در شهرهای مختلف هند بنا کرده است.

4- قلعه امبر – Amber fort

بازدید از این قلعه پر ابهت ، جزو برنامه تور بود و شامل همه میشد ، اما چگونگی رفتن به آن ، انتخاب فردی بود . یا سوار جیب شوی تا برسی ، یا سوار فیل و ، هیجان ، لذت و خاطره . من که دومی را انتخاب کردم و اگر از من بپرسند جالبترین قسمت سفر به هند کجا بود ، میگویم آنجا که سوار فیل شدم ، و روزی که در بازار ، با پرداخت حدود 3 هزار تومان یک مار 5-4 کیلویی زنده انداختند دور گردنم و با آن چندین عکس گرفتم ، یا روزی که برای اول بار سوار توک توک ( اتوریکشا) شدم . این ها ، خاطره های پر رنگ سفر من هستند .

عده ای از ما ، دو نفر ، دو نفر ، در کجاوه ای که بر پشت فیل بسته شده بود و فیلبان با چوب مخصوصش روی گردن فیل نشسته بود ، این راه سربالائی و پرپیچ و خم را طی کردیم و بقیه با جیپ هائی متعلق به حداقل 50 سال پیش به صحن ورودی کاخ و قلعه رسیدیم . کاخ و قلعه ، جزو میراث جهانی در یونسکو به ثبت رسیده است.

کاخ در بالای تپه ای در یک سمت رود و دریاچه و در میانه یک ردیف دیوار است که روی تپه ، در دو طرف رود ساخته شد و با آن فراز و فرودهایش ، البته در ابعادی کوچکتر ، یادآور دیوار چین است.

این محل و کاخ ، تا پیش از ساخته شدن شهر جیپور ، برای 6 قرن پایتخت منطقه بود . نام محل – امبر – از نام شیوا ( از خدایان هندو) گرفته شده و بتدریج اول ” امبی تر” و بعدها ” امبر” شده است . کاخ بر فراز تپه ای صعب العبور ، و حدود 10 کیلومتر دور از جیپور ، بر سر راه جیپور به دهلی قرار دارد و دریاچه ای آرام در پایین تپه ، به زیبائی و شکوه آن افزوده است .

در پایین جاده ، ما ابتدا از پله هائی بالا رفتیم ، تا به یک سکو با 4-5 متر ارتفاع رسیدیم و با کمک چند نفر ، در داخل کجاوه ای که روی فیل بسته شده بود ، نشستیم . جانوری با ارتفاع یک مینی بوس و پاهائی مثل ستون تسلیم آدمی بود که چوبی به درازی 50-40 سانت در دست داشت که در نک آن چیز تیزی مثل میخ بود . اگر با چوب توی سرش می کوفت تند میرفت و برای پیچیدن به چپ یا راست ، جسم نوک تیز را بالای گوش همان طرف فرو میکرد.

در محوطه ورودی کاخ هم سکوهائی پله دار بود که فیل کنارش پارک می کرد و ما روی سکو رفتیم و از پله ها پایین آمده ، داخل محوطه شدیم و به آنها پیوستیم که با جیپ آمده بودند .

سپس به دیدار کاخ رفتیم که مثل هر کاخ باستانی در هند ” جای عام ” داشت برای همه گان و ” جای خاص” برای اهل حرم و بستگان . و اتاقهایی که پنجره های مشبک داشت تا اهل حرم بیرون را بدون دیده شدن نگاه کنند و دو تا برج در ” جای خاص” روی دیوار که نگهبانان ” خواجه” از حرمسرا محافظت کنند.

دیوارها و سقف با صدها هزار آینه کوچک پوشانده شده بودند تا نور پیه سوزها را منعکس کنند . و حجاری ها و حکاکی های ستون ها بر زیبائی بناو فضا افزوده بود . کتیبه هائی هم به زبان و حروف فارسی بود که سال ساخت و دستور دهنده را معرفی می کرد.

پس از پایان بازدید هم اینبار همگان با همان جیپ هایی که در ایران به جیپ جنگی معروف بودند ، به پایین تپه آمده و با اتوبوس خود به جیپور برگشتیم .

و اما :

هرچه گفتم ، از تاریخ و گذشته بود . کاخ ها و بناها گرچه شگفت انگیز بودند ، اما مثل و مانند شان را در جای جای جهان و در کانون های تمدنی دیگر دیده بودم. چیزی که برایم جدید بود و هیچ جا ندیده ام حال هند است. مملکتی با حدود 2/1 میلیارد جمعیت ، یک دولت مرکزی منتخب اکثریت ،‌ با 25 ایالت که هر کدام مجلس و حکومت منتخب خود را دارند .

دو مذهب بزرگ ( هندو 80 ٪ مسلمان 13٪) و دهها مذهب و آیین کم جمعیت تر ( مسیحی 2٪ – سیک 2٪- بودائی 1٪ – جینیسم ….) دارد که هر کدام عبادتگاه های خود را دارند . با سه زبان عمده و بیش از 415 زبان زنده .که گرچه طبق قانون اساسی ، زبان های انگلیسی و هندی در سراسر کشور رسمی اند  ، اما بعضی ایالت ها زبان های رسمی خود را دارند .

بیش از 700 حزب ( ملی ، منطقه ای – محلی ) دارند تعطیلات رسمی سراسری سه روز است اما هر ایالت می تواند تعطیل رسمی خود را داشته باشد ( و ایالت هائی دارند ) . روزهای مهم ادیان تعطیل اند . در عین همه این تنوع و تکثرها ، پشت هر میز کاری و خدمتی ، افرادی با لباس ، ظاهر ، و مذهب و آیین متفاوت در کنار هم کار می کنند و از حضور یکدیگر و تماس لباسشان باهم ناراحت نیستند.

در جای جای شهر و خیابان و کوچه ، انسان ، میمون ، گاو ، خوک ، سگ ، مرغ مینا ، طوطی ، کبوتر سنجاب و پشه !! بدون اعتراض و ترس از مزاحمت در کنار هم زیست می کنند . گاو توی خیابان ترافیک را بند می آورد ، تنها چند نفری بوق می زنند ، اما هیچ کس پیاده نمی شود کتکش بزند و براندش . میمون در خیابان پر تردد ، دست بچه اش را می گیرد و از درخت پایین می آورد و به او غذا یا آموزش می دهد !!. سگ وسط پیاده رو خوابیده و با اطمینان چشم ها را بسته و مردم از کنارش به آرامی                     می گذرند .حتی سگ ها را ندیدم به هم پارس کنند و عصبانیت نشان دهند!!

صدها کبوتر در یک گوشه ، کنار چهارراه دانه هائی را که مردم خریده و ریخته اند می خورند  هیچ کس ( علی رغم گرسنگی آشکار تاریخی ) آنها را نمی گیرد تا شکم خود را سیر کند ، ( یکبار از راننده اتوبوسمان خواستیم در کنارشان بوق محکمی بزند تا بپرند و ما از پریدن آنهمه کبوتر لذت ببریم و عکس بگیریم ، اما گفت چون در حال غذا خوردن هستند مزاحمشان نمی شود!!) گاه راننده ای در حال حرکت همراه بقیه، می ایستد ، دور می زند و بر میگردد ( چون اشتباه آمده یا به هر دلیل دیگر) و بعد خلاف جهت بقیه می راند ، اما هیچ کس فحش نمی دهد ، قمه نمی کشد ، قفل فرمان یا چوبی که زیر صندلی جا داده را بیرون نمی آورد تا حداقل شیشه جلو و عقب او را بشکند!! یا کسی وسیله اش را در کنار خیابان نگه                 می دارد ، میرود گوشه پیاده رو و ایستاده ادرار می کند !! اما هیچ کس حتی به او نگاه نمی کند . گرچه فقیرترین مردم دنیا را دارد و ثروتمندترین های جهان را ( هند بزرگترین وارد کننده طلا در جهان است و حدس زده می شود حدود 20 هزار تن طلا در خانه های هندیان است ) اما کسی ، یا اندیشه ای آنها را علیه اینان نمی شوراند و تنفر از اینان را دامن نمی زند . بندرت گدا دیدیم هرچند فروشندهای سمج که تا چیزی به شما نفروشند ول نمی کنند ، آدم را یاد گدایان خودمان می اندازد ( راستی هرجا ، هرچه خواستید بخرید ، از یکدهم آنچه می گویند شروع کنید ، اغلب همان حول و حوش موفق به خرید                  می شوید)

مردم گرچه تحصیل کرده نیستند ، گرچه اروپا نرفته اند ، گرچه فلسفه هومانیسم و لیبرالیسم نخوانده اند ، اما کسی ، حرکتی ، فکری ، حیوانی ، چیزی را اگر قبول نداشته باشند تحمل اش می کنند . آنجا بهشت مدارای انسان با انسان ، انسان با حیوان ، انسان با محیط و انسان با اندیشه است . دیدنی است . همین..