سیستم حمل و نقل عمومی از تاکسی و اتوبوس و مینی بوس و وان  تشکیل شده . اتوبوسها عمدتأ برقی اند و تک و توکی عادی . تاکسی ها بیشتر به شرکتهای حمل و نقل تعلق دارند که  با تلفن احضار می شوند . اما کنار خیابان هم سوار می کنند . البته اغلب  تاکسی متر دارند و با کرایه ای معادل یک تا دو دلار آمریکا یک تا 4 نفر را به هرجا میبرند که بنظر ارزان تر از قیمت در کشور ماست .

تاکسی ها عمدتأ ژاپنی و کره ای بودند و شیک و مدرن و مجهز  و کمی هم روسی . فقط یکبار در این رفت و آمدها یک تاکسی سمند سوار شدیم که قابل رقابت با بقیه نبود.

دو طرف خیابانها ، ” آش خانه ” های متعددی وجود دارد . غذاخوری هائی که عمدتأ غذاهای بومی ارائه می کنند اما هر نوع غذای دیگری را هم می فروشند . از غذاهای بومی آنجا یکی ” لغمان ” است که از گوشت ، سیب زمینی ، رشته های دراز و آب ، نخود و پیاز درست می شود و بسیار خوش مزه است .بخصوص به قول خودشان با ماست خانگی . یک غذای بومی دیگر ” پلا” یا برنجی با چند تا ادویه . به رنگ قهوه ای است . بد نبود . درمنو یک “آش خانه ” یک شیرینی بود بنام مجنون ( شاید تغییر نام یافته معجون )  که نوشته بود شیرینی ایرانی است . سفارش دادیم . معجونی بود در یک لیوان ، محتوی گردو ، چیزی به شکل خرما ، نارگیل و چند چیز دیگر ، لایه لایهرویهم بودند . ما که در ایران چنین چیزی نداشتیم . بخصوص که نارگیل بومی ایران هم نیست . گارسن مدعی بود که  ایرانی است . نان گردی داشتند به اندازه نعلبکی به آن می گفتند کلوچه . خوش مزه بود و با ابگوشت خوردیم .

علاوه بر آش خانه ها ، کافه ها و رستوران های متعلق به ملیت ها و فرهنگ های مختلف بخصوص کشورهای هم سود ( اعضای شوروی سابق) و چین و هند و ایتالیا هم یافت میشوند که میشود استفاده کرد .اما ما در مدت حضورمان چیزی از ایرانیان ندیدیم . نه کالائی ، نه رستورانی ، نه کافه ای و جز سه  تا تابلو ” قهوه خانه شام کابل ” و ” دفتر هواپیمایی آسمان ” و”بیمارستان ابوعلی سینا ” نوشته ای به فارسی هم ندیدیم . در حالی که ما موارد مشترک مثل تاریخ ، آداب ، سنن و زبان مشترک داریم . حتی ، غیر از زبان که همین حالا هم لغات بسیار زیادی مشترک میان ما و آنهاست ( هرچند نحوه کاربرد آنها میان ما و تاجیک ها فرق می کند) ، یک مورد مشترک دیگر ، موسیقی است . در تاکسی را که باز می کنی تا سوار  شوی ، خیلی اوقات صدای موسیقی ایرانی را در حال پخش می شنوی ، یا در رستوران ها برای سرگرمی و ر قص ، موسیقی ایرانی خوانندگان پاپ قدیمی تر به فور استفاده می شود . با این زمینه های مشترک ، ما در 20-30  سال گذشته کم کاری و حتی سوء رفتار داشته ایم که حالا حضوری قابل توجه نداریم .

دیدنی های دوشنبه

موزه ملی باستانی یا“آثار خانه باستانی“

 موزه ای با آثاری از حدود 1 میلیون سال پیش تا حدود قرن هشتم . کاوش در غارها و گورها و یافتن ابزار سنگی از کهن سنگی تا نو سنگی ، شامل سنگ های نوک تیز برای بریدن یا پوست کندن .تا ابزار ظریف تر سوار شده بر چوب مثل پیکان برای شکار ،اسکلت تقریبأ کامل از یک زن خوابیده بر پهلوی چپ و بحالت جنینی ، با چند دندان ریخته و یا سالم که به گفته راهنمای موزه بیست و سه یا چهار ساله بنظر می رسید . ظاهرأ ملکه ای بوده چرا که بر دست چپ النگوئی و بر انگشتان دست زینت هائی و بر روی دور تا دور بدنش پولک ها و تزئیناتی که بر لباس دوخته شده بود و حالا که لباس پوسیده آنها مانده بودند . در آنجا ابزارهای فلزی و سفالی کوچک و بزرگ از سده های مختلف ، پیش و پس از میلاد و سپس بازمانده های ساختمانی از هخامنشی ها و حکومت یونانی باکتریا و سپس دیوارنگاریهای رنگی از کاخ های عهد ساسانی و حکومت کوشان ها همراه با بازمانده هایی از مجسمه ها و نگارگری ها از آثار زرتشتی مثل الهه آناهیتا بعنوان”مادر شهر .” بقایای شهر پنجیکند ( پنج شهر= پای کند ؟) و سغدیان (  دیواره نگاری هائی از جنگ های اساطیری –اشکبوس و غیره که منشاء داستانهای شاهنامه (3-2 قرن بعد) شده است . همه رنگی و بسیار زیبا.

کنده کاری های روی چوب برای دروازه ها و دیوارنگاری ها و مجسمه هائی که بشکل ستون در کاخ ها بوده اند و در حمله اعراب  همه سوخته و سیاه شده و اغلب   بی سر شده اندو زیباترین همه این آثار باقی مانده مجسمه بودای خفته – مجسمه ای بازسازی شده از بودا ست . خوابیده بر پهلوی راست و زیر سرش دست راست و پنج متکا ، با چشمانی بسته ، در آرامش . که شانه و پهلوی چپ تخریب شده توسط اعراب که به زیبایی توسط متخصصان موزه آرمیتاژ بازسازی شده است ( با 13 متر طول و 5/5 تن وزن که ابتدا به 92 قطعه بریده شده و به دوشنبه آورده شده و اینجا سر هم شده است ).

عمده کاوش ها توسط روس ها صورت گرفته است . و بقایائی از حمله اعراب بشکل سنگ قبرهائی با آیات کتاب آسمانی به خط های ادوار مختلف عربی از کوفی تا نسخ.

کانون نویسندگان :

در حاشیه خیابان اسماعیل سامانی ، و در وسط یک پارک ساختمانی است کوتاه اما وسیع که روی تابلو به خط تاجیکی نوشته :” اتفاق نویسندگان تاجیکستان ” که در حقیقت مرکز تجمع نویسندگان است ، یا کانون نویسندگان . و در ساختمانی چسبیده به ساختمان بزرگتر ، بر روی دیوار بالای درب ورودی تابلوئیدارد که نوشته ” خانه ادبا ” و 11 عدد مجسمه از شاعران و نویسندگان در حفره هائی در دیوار قرار دادند که نامشان و جمله ای از آنان هم نوشته شده .

مجسمه های سعدی ، حافظ ، فردوسی ، مولوی ، جامی ، ابوالقاسم لاهوتی ، و تنی چند تاجیک و ایرانی و یک نفر روس ؛ ماکسیم گورکی.

برای من جالب بود که زیر مجسمه فردوسی نوشته بود ” بیفکندم از نظم کاخی بلند ” که ما همیشه میگوییم پی افکندم .

در وسط پارک هم دو مجسمه است ، از دو نفر ، زیر یک آلاچیق . انگار خلوت کرده اند که اسم ندارد  اما یکی از آنها گورکی است که از قد و سبیل هایش قابل تشخیص است .

کاخ نوروز

ساختمان عظیمی ، در چهار طبقه ، با نمای سنگ و ستونهای بلند و قطور فراوان با سرستون های یونانی ، در کنار بلوار اسماعیل سامانی و جنب هتل هایت در میان پارکی و در نزدیکی دریاچه ای که مردم در آن قایق سواری می کنند .در ورودی ساختمان سقف و چلچرای زیبا و یک نقاشی جالب برنگ سبز ، همراه با نمادی از کوهستان و قلل برفی و یک بز کوهی و پرندگانی روی آن وجود دارد .

وارد که شدیم ، خانم راهنما به سویمان آمد ، نفری 25 سامانی حساب کرد و نقد گرفت و بلیت داد . دو نفر هم روس زبان آمدند و به ما پیوستند . برای ما فارسی تاجیکی می گفت و برای آندو به روسی .

” این ساختمان ، بکمک 4000 نفر ، در عرض 5/4 سال ساخته شده ، مهندس آن 27 ساله و تاجیک بوده ، نقشه اش در جهان نظیر ندارد . البته مهندس اصلی حضرت اشرف بوده ( رئیس جمهور) که هر هفته با مهندسان جلسه داشتند  4 سالن اصلی دارد . 2 تا در همکف . اولی سالن دیدار ، دومی سالن ارژنگ . در طبقه بالا هم سالن زراندود و چهارمی گلستان .مرمرها از تاجیکستان است . چوب ها ، سدر از سیبری . همه با کنده کاری . همه بی مانند .

سالن اول را به مردم هم اجاره می دهند . برای عروسی ها ، و بمدت سه ساعت .

دولت کنگره های خارجی و دولتی را در این ساختمان تشکیل میدهد مثل کنفرانس شانگهای اما دومی و سومی فقط برای کنفرانس است . چهارمی از همه بزرگتر ، سقف ارتفاع 30 متر – برای ضیافت های با غذا و موسیقی و اتاق آینه کاری جنبی برای ملاقات های کوچکتر و خصوصی .همه در جهان بی نظیر و حضرت اشرف نظارت دارد” . آسانسور خراب بود !! و ما از بیش از چهل  پله بالا رفتیم . آینه کاری ها از نزدیک بسیار ریختگی و عیب داشتند . خوب شد نیامد آینه کاری های ما در شیراز را ببینند . سالن آخر ( چهارم) تمام از چوب سدر که ” همه وقت بوی چوب می کند ” و راست می گفت ما هم بوی مطبوع چوب را حس کردیم .

سالن ها با نقاشی هایی از شاهنامه و دیوان سعدی و نقاشی های روی سنگ از طاووس و پرندگان که با سنگ های کوچک کنار هم چیده شده درست شده بودند . با نشانه هائی نه چندان شبیه واقعی از تخت جمشید و زرتشتی گری . کاخ نوروز در محوطه دارای 4 آلاچیق سنگی بزرگ و با شکوه ( تقریبأ مثل ارامگاه حافظ) هست که برای مراسم عقد نکاح اجاره داده می شود که آنرا تزیین می کنند و سفره عقد می گذارند .

موزه آثار ملی یا “آثار خانه ملی“

ساختمانی سفید و سنگی با بی شمار ستونهای سنگی به ارتفاع تقریبأ حدود 15-20 متر با سرستونهائی شبیه تخت جمشید با سر شیر ، در پارکی بسیار بزرگ ، با دریاچه آب و قایق و فواره های بی شمار آثاری از حدود یک میلیون سال پیش با ابزار سنگی یافت شده ( که در موزه باستانی هم دیده می شوند و بیشتر آنها اصلشان آنجاست و بدلشان در آثار خانه ملی ) شروع می شود تا همین حدود یک هفته پیش چون آخرین بخش یک سالن است با همه عکس های حضرت اشرف رئیس جمهور که با همه مشاهیر عالم و ورزشکاران و هنرمندان و دانش آموختگان نخبه گرفته است ، ازجمله 2 تا با احمدی نژاد ، یکی دوتائی و یکی با جمعی از ایرانیان که پروژه ای را اجرا کرده اند.و احمد شاه مسعود و کرزای و پوتین و دبیر سازمان ملل .خودشیفتگی این آدم را رها نمی کند .

بعد تاریخ اساطیری – با برتره های بزرگ از گشتاسب و زرتشت و عکس ها و قطعات باقی مانده از آتشکده ها و عکس کعبه زرتشت (در پاسارگاد) و هخامنش ها و نقشه امپراتوری هخامنشی همه به زبان تاجیکی و آثار حکومت یونانی در منطقه شان و کمی از پارتها و بسیاری عکس و سکه  باقی مانده از ساسانی ها و کمی از عرب ها و دوباره سامانی ها و ظرف و ظروف ، و لباس جنگجویان و کمی از ترکان و مغول ها و در آخرین مراحل دوره شوروی شدن شان و سپس استقلال  تا امروزه .

چنان از زرتشت و آریایی ها و حکومت های امپراتوری ایرانی یاد شده که ما کاملأ احساس کردیم در حقیقیت ایران جغرافیایی ، بخشی از امپراتوری تاجیکستان بوده است .!!

در حیاط مجسمه ای با شکوه همراه با متن زیبایی ، درباره کورش وجود دارد که او را با دو شیر در دو طرف نشان می دهد .بعد مجسمه ای از یعقوب لیث ، امیراسماعیل،  رودکی ، ابن سینا،ابومسلم مروزی روی پایه های بلندی وجود دارند که همه تاجیک معرفی میشوند  .

زیر مجسمه کورش به خط تاجیکی نوشته شده :

” شاهنشاه کورش کبیر ، وفات 531 پیش از میلاد ، متحد گر قوم های آریایی”

اساس گذار امپریائی آریائی هخامنشی .

مولف اولین اعلامیه حقوق بشر”

در داخل موزه پرچم هخامنشی ها و ساسانی ها ساخته شده مطابق تصاویر یا نشانه ها ، بزرگ و زیبا در ویترین ها گذاشته شده بود که انگار خود اصل اند .

در قسمت زرتشت ، علاوه بر تصویر بزرگی از او ، شرح مفصلی از اوستا و جزئیات فصول و ملحقات آن ، با خط و زبان های باستانی و توضیح قسمت ها به سه زبان ، همراه با تصویر بسیار بزرگ از امشاسپندانهمراه با شرح مسئولیت و ماموریت هر کدام و تلفظ نام آنها در اوستا و در زبان های بعدی ، بخش مهمی از یک سالن را تشکیل میداد .

در طبقه همکف هم بوفه فقیرانه ای بود . بنظر در اجاره یک خانواده که تابلو ( آش خانه ) داشت با چند جور غذای ساده پخته و آب و چای و صندلی و میز که میشد استراحت کرد ، تجدید قوا نمود و دوباره رفت سراغ موزه .

نوروزگاه

محل پیست و استادیومسوارکاریباسردرهائی شبیه سردرهای تخت جمشید ، با دو ردیف ستون با ارتفاع حدود 6 متر با سرستون های تخت جمشید که به ساختمان بزرگی ختم می شود .

این محل ، برای مراسم برگزاری نوروز اختصاص دارد و در پشت ساختمان استادیومی است با زمین چمن و دور تا دورش یک پیست خاکی برای مسابقات اسب سواری .

روز شنبه ، مراسمی از پیش تعیین شده بنام فستیوال تابستانه دوشنبه از 6 بی گاه ( غروب) تا 10 شب در آن برگزار شد .حدود 15 هزار نفر آمده بودند از همه سنین . غرفه های متعدد برای فروش صنایع دستی و خوراکی و سرگرمی کودکان در آنجا بود و در جلو هم سه عدد تلویزیون بزرگ و مجریانی که مرتب فریاد می کشیدند و لا به لای حرفهاشان زنده باد دوشنبه و تاجیکستان می گفتند .

سه عدد بالن بزرگ هم بود که هر از چندی زیرشان را آتش می کردند و چند متری از زمین فاصله می گرفتند . در حالی که هر کدام با سه عدد طناب به زمین بسته شده بودند .یک شرکت هواپیمایی اسپانسر بود که حداقل نصف وقت درباره آن حرف می زدند .

خواننده های پاپ تاجیکی می خواندند و جوانان جواب داده و خود را تکان می دادند .

لباس خانم ها برای ما جالب و عجیب بود . از روسری و لباس بلند تاجیکی کمتر اثری بود سرها برهنه و لباس ها هم به درجات بدن را عریان نشان میدادند .بیشتر شبیه یک مهمانی رسمی بود و ما را تا حدی بیاد عروسی های شیراز در باغ ها می انداخت و مردم بهرحال شاد بودند ، اما همه جا بطری های خالی و زباله ها از روی چمن تا پیست خاکی به وفور بچشم می خورد . هیچ کس انگار برایش پخش اینهمه زباله مسئله نبود .بلیت ورودی داشت که در غرفه های رسمی نفری 15 و در دست دلالان و بازار سیاه نفری 10 سامانی می فروختند .

ما دو ساعتی ماندیم و چون همه چیز تکراری بنظر می رسید خارج شدیم . حضور پلیس بویژه ضد شورش در این فستیوال زیاد و سوال برانگیز بود . ترس از تجمع مردم؟ یا از اقدامات تروریستی؟ بخصوص بعد از حمله 2 هفته پیش به دوچرخه سوارهای توریست .

مرکز صنایع دستی :

برای خرید صنایع دستی ، باید به مرکز خریدی بنام سوم (TSUM) بروی . ساختمان دو طبقه با غرفه های بسیار که همه شان صنایع دستی تاجیکی ساخت همانجا و گاه چینی و ترکی می فروشند .

پرچم ، مدرک ، عکس ، از شوروی و مدال هائی با عکس لنین و استالین ( فقط همین دو تن ) به وفور دیده می شد برای فروش . پرسیدم کسی هم می خرد ؟ گفتند البته.  نمیدانم توریست ها می خرند یا خودی ها بهرحال لابد مصرف دارد که تولید می شود .

پارک غلبه = ویکتوری = پیروزی

یادگار پیروزی در جنگ جهانی روی تپه ای در شرق دوشنبه ، مشرف به شهر  . جاده های داخل پارک بشدت شیب دار و اسفالته که همه به محوطه ای ختم می  شوند در بالای پارک و بسیار بزرگ که بشکل آمفی تئاتر پلکانی است برای نشستن . نمادهای پیروزی در جنگ با داس و چکش و تابلوهای بزرگ حاوی عکس و نام کشته شدگان جنگ و مبارزات داخلی که منجر به تشکیل جمهوری شورائی تاجیکستان شد . همه چیز آماده برای برگزاری مراسم رسمی و تجلیل . در گوشه دیگری از پارک ” آش خانه ” بود . باز هم بادید روی شهر و آلاچیق هائیبا میز و صندلی که در میان درختان چیده شده بود و پیست رقص با نورهای چرخان و رقصنده با غذاها و نوشیدنی های بشدت متنوع ، با کیفیت و دلپذیر .

میدان دوستی :

میدان اصلی شهر ، جائیست بنام میدان دوستی . در یک ضلع آن سکوی بلندی است که به پارک بزرگی وصل است . روی این سکو طاق بلندی است به ارتفاع 50 متر که در گذشته در داخل آن مجسمه لنین بود و مناسبت کلمه دوستی هم دوستی باصطلاح دو خلق تاجیکستان و شوروی.

اکنون اما این مجسمه را برداشته و به جای دیگری برده اند و بجایش مجسمه ای طلائی از اسماعیل سامانی گذاشته و روی طاق ، تاجی طلائی، تا تداعی کنند که کلمه تاجیک از تاج گرفته شده . اسماعیل سامانی دست راست خود را بالا برده و چیزیبعنوان نشان سلطنت در دست دارد .بلوار اسماعیل سامانی هم به این میدان ختم می شود.

اسماعیل سامانی بعنوان پایه گذار سلسله سامانیان را تاجیک ها بنیانگذار تاجیکستان هم میدانند .از اینرو  بلندترین قله کوه تاجیکستان را که قبلأ استالین و بعد  کمونیسم نام گذاشته بودند به نام اسماعیل سامانی نامیده اند . پول خود را سامانی میگویند . هواپیمایشان ” سامان ایر” است ، مهمترین جایزه علمی کشورشان جایزه امیر اسماعیل سامانی است . روی اسکناس 100 سامانی عکس اوست ( روی 20 سامانی عکس ابن سینا و روی اسکناس 500 سامانی هم عکس رودکی )

در ضلع مقابل این سکو ، پارکی قرار دارد بنام پارک رودکی . بزرگ ، سرسبز و خرم و با طراوت ، با خیابان های متعدد و در وسط پارک سکوئی است بلند که روی آن طاقی بشکل رنگین کمان با عکس ماه و خورشید و ستاره که در جلو آن مجمسه بزرگی از رودکی ، ایستاده – قراردارد . پیش پایش آب نماها و فواره هائی در شب با  چراغهای رنگی . روبروی رودکی خیابانی است که منتهی می شود به ساختمان سفید و عظیمی چند طبقه بنام کتابخانه ملی .نگاه رودکی به کتابخانه است .این ترکیب بسیار جالب است و نشانه احترام به رودکی . دست راست مجسمه خیابانی است ، که منتهی می شود به ساختمان دیگری بنام ساختمان ملل یا کاخ مردم .

و چند متری بالاتر از مجسمه رودکی ، خانه نویسندگان و مجسمه های ادیبان است و همه اینها فضای شهر را بسیار فرهنگی ساخته است .